GİRİŞ-TOC|1 Bölüm | 2 Bölüm| 3 Bölüm| 4 Bölüm| 6 Bölüm

Resim: Kanada, British Columbia’da bir çiftlikte iklim değişikliğinin etkilerini inceleyen bilim insanları. Görsel: British Columbia Eyaleti, Creative Commons

Çeşitli uluslararası kuruluşlar ve STK’lar ulusal resmi kaynaklardan elde edilmeyen emisyon verilerini kullanıma sunmakta. Bazıları projeksiyon da yapmakta.

İşte alternatif emisyon rakamları için bakabileceğiniz bazı yerler:

• Uluslararası Enerji Ajansı: IEA, çeşitli kaynaklara dayalı olarak ülke bazında enerji kaynaklı emisyon verileri sağlamaktadır. Kaynaklar için metodoloji bölümüne bakınız. IEA ayrıca NDC hedeflerine ulaşmak için gerekli “yolları” da değerlendirmektedir. IEA veri tabanı (en son güncelleme 2022), geçici verilere dayalı olarak tüm ülkeler için 2020’ye kadar ve bazı ülkeler için 2021’e kadar enerji kaynaklı emisyon tahminlerini kapsamakta. Hem enerji hem de emisyon verileri için 2021 yılına kadar eksiksiz veriler 2023 yazında mevcut olacak.
• İklim İzleme: Climate Watch, ayrıntılı ülke raporları üretmek için dört farklı tarihsel emisyon veri kaynağı kullanmaktadır. Tarihsel Sera Gazı Emisyonları ayrıntılı ülke verileri sağlar. Climate Watch bir dizi kuruluş tarafından desteklenmekte ve Dünya Kaynakları Enstitüsü tarafından günlük olarak yönetilmekte.
• EDGAR: Küresel Atmosferik Araştırma için Emisyon Veritabanı (EDGAR) bir AB projesidir. Tüm dünya ülkelerinin CO2 emisyonlarına ilişkin 2022 raporuna bakınız. EDGARv7.0 üç ana sera gazını (CO2, CH₄ ve N₂O) ve florlu gazları sektör ve ülke bazında kapsamaktadır. Projeksiyonlar, sunulan emisyon verilerinin birkaç yıl sonrasını kapsayacak şekilde yapılmakta.
• Küresel Karbon Projesi (GCP): GCP, bilimsel modellemeye dayalı olarak üç baskın sera gazı CO2, CH₄ ve N₂O için küresel “bütçeler” oluşturur. Dünya ve ulusal veriler mevcuttur. GCP, Future Earth ve Dünya İklim Araştırma Programı ile bağlantılı.
• Küresel Enerji Monitörü: GEM, dünyanın kömür enerjisi kapasitesi gibi enerji sektörünün birçok yönünü takip etmektedir.

UNFCCC, sera gazı emisyonlarına ilişkin harici veri kaynaklarına ve diğer kaynakların sosyo-ekonomik odaklı verileri ve buna bağlı araçları derlediği veri kaynaklarını listelemekte. Ancak veri kaynaklarına yakından bakılması tavsiye ediliyor çünkü birçoğu UNFCCC verilerini farklı sunumlarla kullanmakta. Örneğin, BM sekretaryası tarafından hazırlanan UNdata, UNFCCC’nin verilerini sera gazı 10 kategorisinden oluşan bir açılır menü ile yayınlamakta.

Afrikalı raportörler için Africa Data Hub’dan bu kaynak tablosuna bakınız.

Ayrıca yeni akademik araştırmalara da göz atabilirsiniz. Bilim insanları sürekli olarak resmi emisyon verilerini analiz etmekte ve yeni materyaller eklemekte. Örneğin Nature Climate Change ve Climate Change gibi akademik dergilere bakın. Bazen verilerini erişilebilir hale getiriyorlar. Örneğin 2021’de yapılan önemli bir çalışma: Sektörlere Göre Küresel, Bölgesel ve Ulusal Sera Gazı Emisyonları için Kapsamlı ve Sentetik Veri Seti 1970-2018 ve 2019.

Climate TRACE, tek tek ülkeler için toplam emisyon verileri sağlamak yerine, uydulara ve diğer “doğrudan gözlemlere” dayanarak dünya çapında en yüksek emisyona sahip tesislere odaklanan bir STK’dır.

Eksik veya Tamamlanmamış Ülke Verileri

BM’ye ülke raporları yıllık veya iki yılda bir verildiğinden mantıklı bir sorudur arada geçen sürede emisyonlara ilişkin ülke verilerinin mevcut olup olmadığını sormak. Ne yazık ki birçok ülkede çok az ulusal emisyon verisi mevcut. Ancak bu veri eksikliği veya verilerin açıklanmaması başlı başına bir hikaye olabilir.

Gelişmekte olan ülkeler özel zorluklarla karşı karşıya. Emisyon raporlaması yapma talepleri bazen karşılayabileceklerinin ötesine geçmekte. Ayrıca, iklim değişikliğinin maliyetini ve etkilerini hafifletmek ve uyum sağlamak için nelerin gerekeceğini hesaplamak onlar için çok önemlidir. Bu görev için hiçbir UNFCCC metodolojisi öngörülmemiştir. “Kayıp ve zarar” hesaplamaları, ülkelerin iklim değişikliğinden en çok sorumlu olan ülkelerden mali destek alma çabalarını kritik bir şekilde etkileyecektir.

Gelişmekte olan ülkelerde yapılan çalışmalar hakkında daha fazla bilgi aşağıda yer almakta.

Veri Eksikliğinden Kaynaklanan Zorluklar

Pek çok ülkede ulusal emisyon verilerinin eksikliği bir sır değil ve kamuoyunun bilgilenmesine engel teşkil ettiğinden yakınılıyor.

Oxford İklim Gazeteciliği Ağı‘ndaki bursiyerlerden toplanan “dört çıkarım” hakkındaki Temmuz 2022 tarihli bir makalede anlatıldığı gibi, gazeteciler bu boşluktan dolayı sık sık hayal kırıklığına uğruyor. Makalenin yazarları Katherine Dunn ve Diego Arguedas Ortiz, “Gazeteciler, hükümetlerinden temel iklim verilerini almak için çoğu zaman aylarca mücadele ediyor” dedi. “Bazen veriler siyasi olarak çarpıtılmış ya da güvenilmez oluyor, bazen de Küresel Kuzey ve Güney arasındaki araştırma finansmanındaki uçurumların bir ürünü olarak hiç bulunmuyor.”

Benzer şekilde, Birleşik Krallık hükümeti tarafından finanse edilen bir araştırma grubu olan Westminster Foundation for Democracy (WFD) tarafından Temmuz 2022’de hazırlatılan bir raporda şu sonuca varılmıştır: “Önemli çevresel veriler hükümetler tarafından nadiren birleşik bir platforma entegre edilmektedir ve bu tür bilgiler için web arayüzü genellikle güncel değildir veya halk için kullanılabilir değildir.”

Resim: Ekran görüntüsü, Westminster Foundation for Democracy

WFD raporu şunu vurgulamıştır: “Bu engeller halkın, sivil toplumun ve politika yapıcıların çevrenin mevcut durumu hakkında doğru fikir sahibi olmalarını ve zararlar karşısında harekete geçmelerini zorlaştırmaktadır.” Halkın çevresel bilgilere erişim hakkının çeşitli uluslararası, bölgesel ve ulusal anlaşmalarla güvence altına alınmış olması pek de teselli edici değil. Bu anlaşmaların fazla bir gücü olabilir de olmayabilir de. (Bu anlaşmalar hakkında daha fazla bilgi için Westminster Foundation for Democracy tarafından hazırlanan bu rapora bakınız).

Şeffaflığın önünde engel teşkil edebilecek tek şey organizasyon ya da erişim eksikliği değil. 2021 yılında Chris Mooney, Juliet Eilperin, Desmond Butler, John Muyskens, Anu Narayanswamy ve Naema Ahmed ‘den oluşan bir Washington Post haber ekibi “birçok ülkenin Birleşmiş Milletler’e verdikleri raporlarda sera gazı emisyonlarını eksik bildirdiklerini” tespit etti.

Ulusal Emisyon Veri Tabanlarını Bulma

Ulusal emisyon verilerini bulmak biraz araştırma gerektirebilir. Emisyon verileri genellikle ulusal çevre ajansı tarafından toplanır ve muhafaza edilir ancak diğer departmanlar veya bakanlıklar da dahil olabilir.

Climate Scorecard‘ın kurucularından ve şu anda Küresel Vatandaş Girişimi‘nin icra direktörlüğünü yürüten Ron Israel, “Bir ülkede emisyon politikalarının geliştirilmesi, uygulanması, izlenmesi ve değerlendirilmesinden kimin ya da hangi kuruluşun sorumlu olduğu konusunda genellikle bir odak eksikliği vardır” yorumunda bulundu.

Bazı ülkeler yasal raporlama gerekliliklerini kabul etmiştir. Örneğin, Birleşik Krallık’ın İklim Değişikliği Yasası (2008), iklim değişikliği ve etkilerinin nasıl ele alındığı konusunda her beş yılda bir hükümet raporlarının yayınlanmasını gerektirmektedir.

Kendi ülkenizde başlayabileceğiniz yerlerden biri UNFCCC’ye gönderilen raporlardır. Bunlar genellikle ilgili ulusal kayıtların kaynağını belirtir. (UNFCCC’nin gelişmiş ülkeler tarafından gönderilen Ulusal Envanter Raporları listesinden pek çok ülkeye bakabilirsiniz). Gelişmekte olan ülkeler tarafından sunulan İki Yıllık Güncelleme Raporları (BUR’lar) da yerel emisyon verilerinin hangi ulusal kurumda bulunduğuna dair ipuçları içerebilir.

Kanada hükümeti tarafından finanse edilen uluslararası  STK  Küresel Veri Barometresi iş birliği projesi, 109 ülkede emisyonlar ve biyoçeşitlilikle ilgili verilerin varlığını ve kullanılabilirliğini değerlendirmektedir. “Çoğu ülke zorunlu emisyon verilerini yayınlıyor ancak 2022 raporuna göre hala önemli eksiklikler var”. Genellikle hükümet web sitelerine bağlantılar içeren tek tek ülkeler hakkındaki ayrıntılı bilgilere (indirme yoluyla) göz atın. Barometre bazen özlü, vurucu olmayan değerlendirmeler de sunuyor. Örneğin: “Angola Çevre Bakanlığı’nın web sitesi (mcta.gov.ao) işlevsiz.” Arka plan için GDB iklim eylem modülüne ve bilgileri derleyen araştırmacılar için el kitabına bakın.

Belirli alanlarda emisyonların azaltılmasına ilişkin haberler yapıyorsanız, emisyon verilerinin yanı sıra ilgili verileri de arayın. Örneğin, elektrikli araç üretimine ilişkin rakamlar.

Kamuya Açık Ulusal Veri Tabanları

Bazı ülkeler sera gazı emisyonları hakkında kamuya açık veri tabanları tutmakta. Kapsamlı bir liste bulunmamakla birlikte GIJN çevrim içi emisyon verilerine sahip birkaç ülke belirledi.

Amerika Birleşik Devletleri: Çevre Koruma Ajansı, ABD Sera Gazı Emisyonları ve Yutaklarına ilişkin yıllık bir envanter hazırlamaktadır (2020 versiyonu). Bu envanter, “Amerika Birleşik Devletleri’ndeki tüm insan kaynaklı kaynakların toplam sera gazı emisyonlarının kapsamlı bir muhasebesini, mevcut kullanımlarındaki arazilerin yönetiminden veya arazilerin başka kullanımlara dönüştürülmesinden kaynaklanan ‘yutaklar’ (örneğin, karbonun alınması ve ormanlarda, bitki örtüsünde ve topraklarda depolanması yoluyla) tarafından atmosferden karbondioksit uzaklaştırılması dahil olmak üzere bu detayları sağlar. Mevcut gazlar arasında karbondioksit, metan, azot oksit, hidroflorokarbonlar, perflorokarbonlar, sülfür hekzaflorür ve nitrojen triflorür bulunmakta.”

Avrupa Birliği: AB, AB’de ve tek tek AB ülkelerinde enerji ile ilgili istatistiklere yıllık bir genel bakış sağlar. Üretim, tüketim, sera gazı emisyonları, ithalat ve kısa sosyo-ekonomik istatistiklere ilişkin verileri içerir. 2022 raporuna bakınız. İki yılda bir yayınlanan enerji istatistiksel ülke veri sayfaları tüm AB üye ülkelerini kapsamakta ve enerji dengeleri, elektrik ve ısı üretimi, temel enerji göstergeleri, kojenerasyon, ulaşım yakıtları ve sera gazı emisyonlarının uzun vadeli zaman serilerini karşılaştırmalı bir formatta sunmaktadır. Alman kamu yayın kuruluşu Deutsche Welle (DW), Avrupa Birliği’nin hedeflerine ulaşmadaki ilerlemesini takip etmek için ortaklarla oluşturulan bir veri havuzuyla desteklenen grafiklerle dolu bir sayfa oluşturdu.

Avustralya: Avustralya’nın Ulusal Sera Gazı Envanterinin üç aylık güncellemeleri ulusal emisyonların bir özetini sunmaktadır.

Belarus: Ulusal İstatistik Komitesinden alınan veriler.

Endonezya: Sign Smart Portalı 2000-2022 yılları arasındaki emisyon bilgilerini sağlamaktadır.

Kazakistan: Ulusal İstatistik Bürosundan alınan veriler.

Kırgızistan: Ulusal İstatistik Komitesinden alınan veriler.

Hollanda: Bir gösterge paneli, yerel iklim hedeflerine ulaşma konusundaki ilerlemeyi göstermektedir. Veriler sektöre göre ayrıştırılmıştır.

Güney Afrika: Ulusal İklim Değişikliği Müdahale Veritabanı “Güney Afrika genelinde geçmiş, mevcut ve gelecekteki iklim değişikliği müdahale çabaları (politikalar, planlar, stratejiler, projeler ve araştırmalar) hakkında iklim değişikliği (uyum ve azaltma) müdahalelerini toplamak ve izlemek için bir kaynak olarak tasarlanmıştır.”

Türkiye: Türkiye İstatistik Kurumu emisyon verilerini yayınlamaktadır.

Birleşik Krallık: Ulusal Atmosferik Emisyon Envanteri (NAEI) hava kalitesi kirleticileri ve sera gazları hakkında özetler yayınlamaktadır. Ayrıca Birleşik Krallık Sera Gazı Envanterine de bakınız.

Özbekistan: Özbekistan Cumhuriyeti Devlet İstatistik Komitesi’nin Ekoloji Bölümüne bakınız.

GIJN bu listeyi doldurmak için önerileri davet etmektedir. Lütfen bu formu kullanarak e-posta gönderin.

Ulusal Kayıp ve Hasar Verileri

İklim değişikliğinin maliyetine ilişkin iyi veri oluşturmak özellikle gelişmekte olan ülkeler için önemli bir zorluktur.

Birçok gelişmekte olan ülke sadece emisyonlar konusunda değil aynı zamanda iklim değişikliğinden kaynaklanan potansiyel “kayıp ve zarar” konusunda da iyi kalitede veri toplamak için gerekli finansman ve uzmanlıktan yoksundur. Bu 2022 Climate Home News makalesinde de belirtildiği gibi, yeterli sayıda meteoroloji istasyonunun bulunmaması bile konuyla ilgilidir.

Yerel raporlama, veri toplama çabalarının nasıl gittiğini bulmak ve değerlendirmek için muhtemelen en iyi yoldur. Akademisyenler ve çevre aktivistleri gibi yerel uzmanlar ne gibi eksiklikler görüyor?

Ulusal raporların kendilerine ve bunlar hakkında yapılan eleştirilere bakmak başlangıç için iyi bir yerdir. Hükümetlere gerekli kapasiteyi oluşturmalarında yardımcı olmak için özel olarak üstlenilen uluslararası girişimler incelenerek de yardım alınabilir.

CBIT Belgeleri Hikayeler Hakkında İpucu Verebilir

Şeffaflık için Kapasite Geliştirme Girişimi (CBIT), talep üzerine gelişmekte olan ülkelere yardım eden bir girişim. CBIT için güven fonu çok taraflı fon olan Küresel Çevre Fonu (GEF) tarafından yönetilmekte.

GEF “Projeler” sayfası ülke bazında arama yapılmasına olanak tanır ve devam eden çalışmalar hakkında zaman içinde anlık bir görüntü sağlayabilir. Örneğin 2022’nin sonlarında 45 ülkede projeler devam etmekteydi. Aranması gereken önemli bir belge Proje Bilgi Formu’dur.

Bu ve diğer belgeler hikaye fikirleri sağlayabilir.

Örneğin, Burkino Faso için 2019 yılında onaylanan 1,2 milyon ABD doları tutarındaki bir projenin 2022 yılında tamamlanması gerekiyordu. Ancak bir belgede yer alan notta, “Bakanlığın Baş Teknik Danışmanı işe alma ve projeyi başlatma konusundaki gecikmelerini hesaba katmak için” tamamlanma tarihinin 30 Eylül 2023’e uzatıldığı belirtiliyor.

Bangladeş projesinin belgelerinde, Bangladeş NDC’sinin “veri yetersizliği nedeniyle” tarım, ormancılık ve arazi kullanımı sektörleri (AFOLU) için bir emisyon azaltma hedefi belirlemediği belirtilmektedir. AFOLU ve atık sektörleri için belirli azaltım eylemlerinden bahsedilirken, belgede eylemlerin gerçekleştirilmesi için “gelişmiş izleme ve planlama sisteminin çok önemli olduğu” belirtilmektedir.

Bangladeşli bir kadın, yerel bir STK tarafından inşa edilen biyogaz tesisinde kullanılmak üzere inek gübresi hazırlıyor. Görsel: Vidura Jang Bahadur, Creative Commons, BM Kadın Birimi Asya ve Pasifik

Liberya’daki ulusal verilerdeki boşluklar, buradaki bir projeye ilişkin belgelerde tespit edilmiştir. İlgili rapordan bir bölüm: “Örneğin, devlet dışı aktörlerden, özellikle de özel sektörden elde edilen sera gazı verileri hazır değildir (rapor edilmemiştir) ve mevcut olduğu yerlerde (rapor edilmiştir), veriler standartlaştırılmamıştır ve bazı temel sera gazı endekslerinden yoksundur, dolayısıyla IPCC metodolojileriyle uyumlu değildir.”

Transgov’dan Max van Deursen tarafından yapılan bu analizde tartışıldığı üzere, neyin ölçüleceğine ilişkin seçimler tartışmalı.

ICAT Ülke Çalışmalarını ve Teknoloji Kullanımını Destekliyor

İzleme, raporlama ve doğrulama (MRV) alanındaki eksikliklerin giderilmesine yardımcı olmak, BM de dahil olmak üzere çeşitli donörlerle çok paydaşlı bir ortaklık olan İklim Eylemi Şeffaflık Girişimi‘nin (ICAT) öncelikli hedefi.

ICAT, hükümetlerin kullanması için bir “araç kutusu” geliştirmiştir. Araçlar açık kaynaklıdır ancak karmaşıktır. ICAT, yetkililer için bunların nasıl kullanılacağına dair teknik atölye çalışmaları düzenlemektedir. Örneğin, Sera Gazı Azaltım Maliyeti Modeli (GACMO) “NDC’leri, Ulusal Bildirimleri veya Düşük Karbonlu Kalkınma Planları için bilgi hazırlamak üzere sera gazı azaltım seçeneklerini analiz etmede ülkeleri veya bölgeleri desteklemek için kullanılabilir.” GACMO, UNEP Kopenhag İklim Merkezi tarafından geliştirilmiş ve sürdürülmektedir. Bu çok prosedürel ve kuru görünse de önemlidir, çünkü ICAT’tan gelen ülke raporları veri toplamadaki boşlukları detaylandırabilir. Bazı örnekler:

• Çin tarafından hazırlanan 2021 raporu: Ulusal Sera Gazı Envanteri için Veri Toplama Mekanizmasına İlişkin Öneriler.
• Eswatini Krallığı (eski adıyla Svaziland) Tarım Sektöründe Veri Toplama Yol Haritası, 2022 raporu.
• Vietnam, Vietnam’ın sera gazı izleme, raporlama ve doğrulama sistemini geliştirmek ve özellikle enerji ve tarım sektörlerinde ulusal iklim politikalarını değerlendirmek için diğer ortaklarla birlikte yaptığı çalışmalar hakkında Ağustos 2022 ICAT basın açıklamasına konu olmuştur. ICAT sonuç raporlarına bağlantı verdi.

ICAT’ın web sitesi çalıştığı 52 ülkeyi göstermekte ve ayrıca Orta Asya ve Orta Afrika’daki bölgesel merkezleri tanımlamaktadır. “Daha Fazlasını Keşfet” bölümüne girdiğinizde, yapılmış olan raporlara bağlantılar ve ICAT irtibat bilgileri bulabilirsiniz.

ICAT’ın dünya genelinde düzinelerce ortak ülkesi bulunmaktadır. Resim: Ekran görüntüsü, ICAT

Bir başka olası ipucu da ülkenizin BM Kalkınma Programı’ndan yardım isteyip istemediği olabilir. UNDP’nin şeffaflıkla ilgili bir iklim değişikliği sitesi var. Ülkeler Şeffaflık Yardım Masasını kullanarak şeffaflık konusunda destek talep etmeye davet ediliyor.

Verilerle ilgili hikayeler kuru görünse de, politika kararları hakkında hesap verebilirlik odağında yapılan habercilik için gereken kritik bilgileri geliştirme potansiyeline sahip. UNEP Kopenhag İklim Merkezi iletişim sorumlusu Lasse Hemmingsen’in belirttiği gibi, “Eğer veriye sahip değilseniz ya da veri güvenilir değilse, neyin işe yaradığını bilemezsiniz.”

GİRİŞ-TOC|1 Bölüm | 2 Bölüm| 3 Bölüm| 4 Bölüm| 6 Bölüm
______________________________________________________

Toby McIntosh , dünya çapında gazetecilere çevrimiçi kaynaklar sağlayan GIJN Kaynak Merkezi’nin kıdemli danışmanıdır. Washington, D.C. merkezli, uluslararası şeffaflık yasalarını ele alan ve kâr amacı gütmeyen bir web sitesi olan FreedomInfo.org‘un (2010-2017) editörlüğünü yapmıştır. Bloomberg BNA’da 39 yıl çalışmış ve çok sayıda ABD Bilgi Edinme Özgürlüğü talebinde bulunmuş ve dünya çapında bilgi edinme politikaları hakkında yazmıştır. FOI savunucularından oluşan  FOIANet ağının yürütme kurulu üyesidir.