Cinsel şiddet, gazeteciler tarafından yanlış anlaşılmaya devam eden karmaşık ve tabu bir konu. Bunu tespit etmek, kaynakları korumak ve etik bir şekilde haber yapmak özellikle savaş zamanlarında daha da zorlaşmaktadır. Suriye ve eski Yugoslavya’daki çatışmalarda olduğu gibi, Rusya’nın Ukrayna’yı işgali sırasında yaşanan cinsel şiddet haberleri de manşetlere taşınıyor. Gazeteciler bunları nasıl sorumlu bir şekilde haberleştirebilir?
En iyi yöntemleri paylaşmak amacıyla GIJN kısa süre önce çatışmayla bağlantılı cinsel
şiddetin (conflict-related sexual violence (CRSV) araştırılması ve haberleştirilmesi üzerine bir webinar düzenledi. Konuşmacılar Alix Vuillemin, Lauren Wolfe ve Gavin Rees, 3 Kasım 2022 tarihinde Fransızca, İspanyolca ve Rusça tercümelerle bu zor konunun pek çok yönünü tartıştı.
Cinsel veya Cinselleştirilmiş Şiddetin Tanımlanması
Öncelikle terminoloji hakkında bir not. “Cinselleştirilmiş şiddet” terimi, failin cinsel tatminden ziyade güç ve kontrol sağlama amacını doğru bir şekilde tanımlamak için uzmanlar tarafından “cinsel şiddet” yerine giderek daha fazla kullanılmaktadır. Bazıları bu iki terimi birbirinin yerine kullanmaktadır.
Women’s Initiatives for Gender Justice’dan Alix Vuillemin, bu suçların savaş ve çatışma bölgelerinde nasıl ortaya çıktığına ilişkin temel ilkeleri anlattı.
Vuillemin, “Çatışmanın olduğu her yerde, her zaman cinsel şiddet de olacaktır” dedi.
Bu şiddet türü “bir çatışma sırasında ya da çatışmayla bağlantılı olarak meydana gelen, yaşı, cinsiyeti ya da toplumsal cinsiyeti ne olursa olsun herhangi bir kişi tarafından ya da herhangi bir kişiye karşı işlenen, kasıtlı, rıza dışı ve cinsel nitelikteki eylemler” olarak tanımlanmaktadır.
Vuillemin cinselleştirilmiş şiddetin tecavüzle eş anlamlı olmadığının altını çiziyor. Gensel sakatlama, zorla çıplaklık, mahrem fotoğrafların kaydedilmesi veya paylaşılması, bir kişiyi tanımlamadığı bir cinsiyet gibi giyinmeye zorlamak gibi cinsel aşağılama ve cinsel taciz; cinselleştirilmiş şiddet örnekleridir.
Vuillemin, cinselleştirilmiş şiddeti öngörebilecek dış göstergeler olduğunu belirtiyor. Kayıplar, tahliyeler, ev baskınları, silah ve hafif silahların yaygınlaşması, kamplarda ve kontrol noktalarında alıkoyma, zafer veya yenilgiden sonra birliklerin hareketi ve yağmalama, bir çatışma bölgesinde cinselleştirilmiş şiddet için “kırmızı bayraklardır”.
Gazeteciler, mağdurlarla diyaloğa geçerken hayatta kalan kişi odağında, kültürel açıdan hassas ve kapsayıcı çerçeve sunan Lahey Cinsel Şiddet İlkeleri‘ni öğrenmeli.
Vuillemin, bir olayın cinsel içerikli olup olmadığını belirlemede kilit faktörün failin, mağdurun ya da ilgili toplulukların algısı olduğunu söylüyor.
Cinselleştirilmiş şiddet çoğu zaman bir savaş silahı olarak kullanılır çünkü tüm toplulukları hedef alır. Gazeteciler, namusa dayalı kültürlerde bir kadının cinsel şiddetin hedef olduğunu çünkü bunun tüm ailesini ve topluluğunu etkileyebileceğini unutmamalıdır.
‘Zarar Vermeme’ İlkeleri ve Travma Bilinçli Görüşme Teknikleri
New York Üniversitesi’nde yardımcı profesör olarak görev yapan deneyimli gazeteci Lauren Wolfe, cinsel şiddetin tüm toplum üzerinde yaratabileceği yankılar nedeniyle, hayatta kalanların kimliklerini korumak için ekstra adımlar atmanın çok önemli olduğunu söyledi.
“Birinin öldürülmesini mi yoksa hikayeyi takma bir isimle anlatmayı mı tercih edersiniz?” diyerek bu konuyu ele alan gazetecilerin karşı karşıya olduğu keskin seçimi vurguladı.
Wolfe, cinselleştirilmiş şiddet mağdurlarıyla ilgilenirken hassas ve sağduyulu olmanın önemini aktardı. Mülteci kamplarını araştırmak yerine, mağdurlarla çalışan yerel STK’ları bulun ve konuşmaya istekli biriyle tanıştırılmayı isteyin. Bir kaynak bulduğunuzda, kimliğinin açıklanmasını kabul etse bile korunduğundan emin olun. Örneğin, polis veya hükümet tarafından dijital izleme riski varsa, kaynaklarınızla telefon kullanarak iletişim kurmayın.
Wolfe, asıl görüşme söz konusu olduğunda, hayatta kalanın konuşmayı yönetmesine izin verin. Cinselleştirilmiş şiddetin ayrıntılarını teyit ederken mağdurları yeniden travmatize etmemeye özen gösterin. Bu hatalardan kaçınmak için Wolfe ve Dart Gazetecilik ve Travma Merkezi‘nden Gavin Rees‘ten bazı önemli röportaj ipuçlarını paylaşıyoruz:
- Ağırdan alın. Konuşmanın hızını görüşülen kişinin belirlemesine izin verin. Acele etmeyerek mülakata hak ettiği zamanı ve dikkati verin.
- “Neden” sorularından kaçının. Polis ve araştırmacılar “neden” sorularını kullanma eğilimindedir, bu mağdurlar için sarsıcı olabilir.
- Kanlı ya da korkunç detaylar istemeyin. Genellikle haber için bu detaylar gerekli değildir. Olayın sansasyonelleşmesine ve mağduru deneyimi yeniden yaşamaya iterek daha fazla zarar görmesine yol açabilir.
- İzni gözden geçirin ve açıklayın. Kiminle konuşursanız konuşun, hikayelerini görecek kitleyi ve basılı mı (sınırlı paylaşım) yoksa dijital mi (dünya çapında dolaşım) olacağını anladığından emin olun. Haberciliğin veya gazeteciliğin nasıl yapıldığını anladıklarını varsaymayın.
- Bağlamı öğrenin. Cinselleştirilmiş şiddet bir savaş silahıdır. “Asker ne giyiyordu?” ve “Ne söylediler?” gibi sorular sormak, saldırıların bireysel eylemlerin mi yoksa komuta hattı kararlarının mı sonucu olduğunu belirlemeye yardımcı olabilir.
- Tıbbi personel ve destek personeli ile konuşun. Mağdurları tedavi eden doktorlar ve psikologlar size bir saldırının etrafındaki koşullar hakkında bilgi verebilir (mağdurların nerede bulunduğu, saldırıdan önce askerlerin orada olup olmadığı veya işgallerin gerçekleşip gerçekleşmediği gibi).
- Üçte bir kuralını takip edin. İlk olarak, kaynaklara kendilerini güvende ve istikrarlı hissettikleri zamanları sorun, ardından şiddete kadar geçen süreyi sorun ve ardından şu anda ne yaptıklarına ve nelere odaklandıklarına yer vererek bitirin. Böylece görüşme yürüttüğünüz insanlar travmalarıyla başbaşa kaldıklarını düşünmeyecektir. Görüşmenin son kısmı için daha fazla zaman ayırın.
Dart Centre Europe, çatışmayla bağlantılı cinsel şiddetin ele alınmasına ilişkin en iyi yöntemlerin daha ayrıntılı bir dökümünü oluşturdu.
Travmanın Hafızayı ve Tanıkları Nasıl Etkilediğini Anlamak
Cinsel şiddet mağdurları, travma meydana geldiğinde vücutta olanların bir sonucu olarak parçalanmış veya doğrusal olmayan anılara sahip olabilirler. Resim: Shutterstock
Gazeteciler genellikle kaynak bulma, son dakika haberleri yapma ve kısıtlı sürelerde fotoğraf ve video çekme baskısı altındadır. Bunu bir çatışma bölgesinde cinselleştirilmiş şiddeti haberleştirirken yapmak daha da zordur.
Rees, travmanın biyolojik, psikolojik ve sosyal boyutları olduğunu anlamanın önemli olduğunu söylüyor. Gazeteciler için bu durum habercilikte bazı zorluklara yol açabilir. Mağdurlar, travma meydana geldiğinde vücutta meydana gelenlerin bir sonucu olarak parçalanmış veya doğrusal olmayan anılara sahip olabilirler. Hikâyelerinde boşluklar olabilir.
Rees, kaynaklarla görüşürken ve hikayeleri teyit ederken yukarıda bahsedilen ipuçlarını kullanmanın boşlukları doldurmaya yardımcı olabileceğini vurguluyor.
Rees, “‘Bana … hakkında ne söyleyebilirsiniz’ gibi sorular, onlarla konuşurken kendilerini güvende hissettikleri konularda gönüllü olarak bilgi verme fırsatı verir” diyor.
Belirli bir konu hakkında konuşmanın uygun olup olmadığını sorarak izinleri tekrar kontrol etmek, nazikçe araştırma hatları önermenin ve mağduru cevap vermek zorunda hissettirmekten kaçınmanın bir yoludur. Rees, en önemlisi, insanlara karmaşıklıklarını göstermenin çok önemli olduğunu da belirtiyor. “Hasarlı” ve “yıkılmış” gibi sürekli yıkımı ima eden kelimelerden kaçınmayı öneriyor.
Rees son olarak, muhabirlerin çatışma bölgelerinde haber yaparken nasıl travmatik olaylar yaşadıklarını anlattı. Cinselleştirilmiş travmaya tanık olmanın ve bunu duymanın rahatsız edici olduğunu, bu nedenle kendi hassasiyetinizi ve bu tür haberciliğin ruh sağlığı üzerindeki etkilerini hafife almamanın önemli olduğunu belirtti. Merhamet duyulmasından, görüşülen kişilerle aşırı özdeşleşmekten ve gazeteci-kaynak ilişkisinin sınırlarını ihlal etmekten kaçınmak için destek aramak önemli.
Ek Kaynaklar
Cinsel İstismarın Araştırılması: Haber Yapma İpuçları ve Araçlar
Savaş Suçlarını Araştırmak için 15 İpucu
Rus Savaş Suçlarını Araştıran Suriyeli Gazetecilerden Alınan Dersler
Katarina Sabados, Vancouver merkezli bir multimedya gazetecisidir ve şu anda Global Reporting Centre’da tedarik zincirleri üzerine çalışmaktadır. Haber ve araştırmaları NBC News, Canada’s National Observer, The Tyee, The Toronto Star ve OCCRP’de yayınlanmıştır.