GİRİŞ-TOC|1 Bölüm | 2 Bölüm| 3 Bölüm| 4 Bölüm| 5 Bölüm
Avusturya’nın Großglockner dağındaki Pasterzen Buzulu’nun 1995’teki konumunu gösteren işaret, ülkenin en yükseği. Fotoğraf 2015 yılında çekilmiştir. Resim: H. Raab, Creative Commons/ Climate Visuals Countdown
İklim değişikliği tartışmalarında kullanılan dil ve kısaltmalar kafa karıştırıcı olabilir. Aşağıda, bu rehberde sık kullanılan terimlerin bir listesinin yanı sıra ilgili terimlerin, projelerin ve kuruluşların açıklamalarını içeren birkaç başka kaynak bulunmakta.
Yaygın Terimler ve Kısaltmalar
GHC-Sera Gazı – Başta su buharı, karbondioksit, metan, azot oksit ve ozon olmak üzere sera gazları, sera etkisi olarak bilinen doğal bir süreçle Dünya atmosferindeki ısıyı emer ve hapseder. Fosil yakıtların yakılması gibi insan faaliyetleri aşırı sera gazı oluşturur.
UNFCCC – Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi, iklim sistemi üzerindeki insan kaynaklı tehlikeli etkilerle mücadele etmek için uluslararası bir çevre anlaşması oluşturmuş ve 1992 yılında Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansı’nda (UNCED) 154 devlet tarafından imzalanmıştır.
IPCC – Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli, iklim değişikliğini bilimsel değerlendiren BM organıdır.
NDC – Ulusal Olarak Belirlenmiş Katkılar, Paris Anlaşması kapsamında her hükümetin “emisyonları azaltma ve iklim etkilerine uyum sağlama” konusundaki gönüllü planlarını açıklayan temel belgelerdir. Paris Anlaşması‘nın her bir tarafının bir NDC oluşturması ve bunu her beş yılda bir güncellemesi gerekmektedir.
UNEP – Merkezi Cenevre’de bulunan Birleşmiş Milletler Çevre Programı, uluslararası çevre anlaşmalarının geliştirilmesi de dahil olmak üzere BM sisteminde çevre sorunlarına verilen yanıtları koordine eder.
COP – Taraflar Konferansı: COP26, COP27 vb. olarak bilinen BM İklim Değişikliği Konferansları gibi uluslararası bir sözleşme veya anlaşmanın en yüksek karar alma organının, sözleşmeye üye devletlerin temsilcileri ve akredite gözlemcilerden oluşan toplantısı.
Paris Anlaşması – Paris Anlaşması, 2015 yılında Paris’te düzenlenen ve COP21 olarak da adlandırılan BM İklim Değişikliği Konferansında 196 tarafça kabul edilen, iklim değişikliğine ilişkin yasal olarak bağlayıcılığı olan bir uluslararası anlaşmadır.
ETF – Paris Anlaşması ile kabul edilen Geliştirilmiş Şeffaflık Çerçevesi kapsamında, “ülkeler aynı teknik uzman incelemesine ve ilerlemenin kolaylaştırıcı, çok taraflı değerlendirmesine katılacaklardır.” Çerçeve kapsamında tüm ülkelerden 2024 yılı sonuna kadar rapor sunmaları istenmektedir.
NAP – Ulusal Uyum Planları, Ulusal Olarak Belirlenmiş Katkılarını (NDC’ler) geliştirmek için NAP sürecini kullanabilen ülkelerin orta ve uzun vadeli uyum ihtiyaçlarını belirler.
Küresel Metan Taahhüdü – Küresel Metan Taahhüdü, 2030 yılına kadar küresel emisyonları 2020 seviyelerine göre en az %30 azaltma hedefiyle, iklim değişikliğini azaltmanın en hızlı yolu olan metan emisyonlarını azaltmak için ülkelerin harekete geçmesini öngören gönüllü bir anlaşmadır.
LDC – En Az Gelişmiş Ülkeler, BM Ekonomik ve Sosyal İşler Dairesi’ne göre “sürdürülebilir kalkınma önünde ciddi yapısal engelleri” olan düşük gelirli ülkelerdir.
SIDS – Gelişmekte Olan Küçük Adalar, “benzersiz sosyal, ekonomik ve çevresel kırılganlıklarla karşı karşıya olan” 37 BM üyesi devlet ve 20 BM üyesi olmayan veya BM bölgesel komisyonlarının ortak üyelerinden oluşan bir grup.
Ek I ülkeleri – UNFCCC’nin Ek I listesinde yer alan ülkeler, 1992 yılında Ekonomik İş birliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) üyesi olan sanayileşmiş ülkeler ile Rusya Federasyonu, Baltık Devletleri ve bazı Orta ve Doğu Avrupa Devletleri dahil olmak üzere ekonomileri geçiş sürecinde olan ülkeleri kapsamaktadır.
NIR – Ulusal Envanter Raporları, UNFCCC’nin Ek I ülkeleri tarafından her yıl sunulması gereken bir raporlama belgesidir. UNFCCC açıklamasına göre “detaylı tanımlayıcı ve sayısal bilgiler içerirler ve CRF (ortak raporlama formatı) tabloları tüm sera gazı (GHG) emisyonlarını ve uzaklaştırmalarını, zımni emisyon faktörlerini ve faaliyet verilerini içerir”.
BR – İki Yıllık Raporlar Ek I ülkeleri tarafından her iki yılda bir sunulur ve Ulusal Envanter Raporlarına (NIR) göre daha az ayrıntılı ilerleme özetleridir. İki Yıllık Raporlar emisyon azaltımları, azaltım eylemleri, öngörülen emisyonlar ve daha fazlası hakkında bilgi içerir.
BUR –İki Yıllık Güncelleme Raporları, En Az Gelişmiş Ülkeler (EAGÜ) ve Gelişmekte Olan Küçük Ada Devletleri (SIDS) hariç, Ek-I Dışı Taraflarca her iki yılda bir sunulmalıdır. Ulusal envanter raporu da dahil olmak üzere sera gazı envanterlerinin güncellemelerinin yanı sıra azaltım eylemleri, ihtiyaçlar ve alınan destek hakkında bilgiler içerirler.
IGES – Küresel Çevre Stratejileri Enstitüsü, çevre sorunları üzerine araştırmalar yapan ve gelişmekte olan ülkeler tarafından sunulan İki Yıllık Güncelleme Raporları (BUR’ler) hakkında bir veri tabanı tutan bir Japon kuruluşudur.
IEA – Uluslararası Enerji Ajansı, emisyonlar hakkında ülke bazında veri sağlar ve ayrıca ulusal olarak belirlenmiş katkı (NDC) hedeflerine ulaşmak için gerekli “yolları” değerlendirir.
EDGAR – Avrupa Komisyonu’nun Küresel Atmosferik Araştırma için Emisyon Veritabanı, kamuya açık istatistiklere dayalı olarak sera gazları, hava kirleticiler ve aerosollerin küresel insan kaynaklı emisyonları ve emisyon eğilimlerine ilişkin bağımsız tahminler sağlar.
GCP – Küresel Karbon Projesi, bilimsel modellemeye dayalı olarak üç baskın sera gazı – karbondioksit, metan ve azot oksit – için küresel “bütçeler” oluşturur.
GEM – Global Energy Monitor, dünya çapında fosil yakıt ve yenilenebilir enerji projelerini takip eden ve kataloglayan Kaliforniya merkezli bir sivil toplum kuruluşudur.
GEF – Küresel Çevre Fonu, çeşitli çevre sözleşmeleri için finansal bir mekanizma olarak hizmet veren çok taraflı bir fondur.
CBIT – Şeffaflık için Kapasite Geliştirme Girişimi, talep üzerine gelişmekte olan ülkelere yardım eden bir girişimdir. CBIT için güven fonu Küresel Çevre Fonu (GEF) tarafından yönetilmektedir.
ICAT – İklim Eylemi Şeffaflığı Girişimi, gelişmekte olan ülkelerin şeffaflık sağlamalarına ve iklim etkilerini ölçmelerine yardımcı olan, BM de dahil olmak üzere çeşitli donörlerin yer aldığı çok paydaşlı bir ortaklıktır.
Keşfedilecek Diğer Sözlükler
Kâr amacı gütmeyen bir kuruluş olan Çevre ve Enerji Çalışmaları Enstitüsü (EESI) tarafından iklim değişikliği müzakere süreci ve ilgili belgeler hakkında mükemmel bir sözlük hazırlanmıştır.
Ayrıca Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi’nin (UNFCCC) sözlüğüne de bakınız.
Daha bilimsel bir sözlük ise Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli tarafından hazırlanmıştır.
Daha zor terimlerin bazılarını derinlemesine inceleyen sözlük ise The Climate Dictionary‘dir.
GİRİŞ-TOC |1 Bölüm | 2 Bölüm| 3 Bölüm| 4 Bölüm| 5 Bölüm
____________________________________________________________
Toby McIntosh , dünya çapında gazetecilere çevrimiçi kaynaklar sağlayan GIJN Kaynak Merkezi’nin kıdemli danışmanıdır. Washington, D.C. merkezli, uluslararası şeffaflık yasalarını ele alan ve kâr amacı gütmeyen bir web sitesi olan FreedomInfo.org‘un (2010-2017) editörlüğünü yapmıştır. Bloomberg BNA’da 39 yıl çalışmış ve çok sayıda ABD Bilgi Edinme Özgürlüğü talebinde bulunmuş ve dünya çapında bilgi edinme politikaları hakkında yazmıştır. FOI savunucularından oluşan FOIANet ağının yürütme kurulu üyesidir.