Şiddet ve suç, afetler veya kazalar gibi travmatik olayların mağdurları ve hayatta kalanlar ile yapılan görüşmelerde hatasız yöntem yoktur. Her vaka benzersizdir ve kendi etik zorluklarını ve ikilemlerini içerir.
Ancak 12 yıldır farklı şiddet türlerini ve mağdurlarını haber yapan bir gazeteci olarak, insancıl, duyarlı ve saygılı bir röportaj yapmak için yol haritası olarak kullanılabilecek bazı öneriler hazırladım. Bu ipuçları, “Acı Nasıl Sarılır” atölyesinin bir parçası ve çeşitli kurslara ve dersleri içeriyor. Terapistlerin, insan hakları savunucularının ve meslektaşların gözlemleri ve atölyelerimi alan kişilerin deneyimleri yer alıyor.
Bu çalışmanın en önemli noktası ve kesişen bileşeni bakım ve güvenlik:
- Görüşülen kişilerin güvenliği (özellikle onları yeniden mağdur etmekten kaçınmak için)
- Bilgilerin korunması.
- Birlikte çalıştığımız çalışma arkadaşlarımızın güvenliği.
- Kendi kişisel güvenliğiniz
- İnsanların çektiği acılar, adaletsizlik ve eşitsizliğin sonuçları, savaş ya da doğal afetler gazetecileri ilgilendiren konular olsa da, herhangi bir röportaj yapmadan önce anlatmak istediğiniz hikaye üzerinde düşünmenizi öneririm. Kendinize sorun, haber yapabilmek için özel bir trajediyi araştırmak gerçekten gerekli mi? Ne elde edeceksiniz?
Hikayenizin bir kurban veya kurtulanla röportaj kapsaması gerektiğini belirledikten sonra, işte size bazı ipuçları:
- Kendinizi Tanıtın.
Mesleğin temel kurallarından biri kendinizi gazeteci olarak tanıtmaktır. Bunu yapmanın güvenli olmadığını düşünüyorsanız, bu tavsiyeyi atlayabilirsiniz. Ancak, yayınlanmak üzere bir röportaj vermeyi kabul etmeyen birine doğrudan atfedilen bilgileri kullanamayacağınızı unutmayın.
- Görüşme İçin Zaman Ayırın.
Vaktiniz kısıtlıysa görüşme yaptığınız kişiye bunu bildirin ve travmatik bir olayın ayrıntılarına girmeden kendinizi durumla ilgili temel sorularla sınırlayın. Aksi takdirde, aceleniz olduğu için birileri acı verici ayrıntıları açığa vururken dinlemiyor olabilirsiniz. Sorularınızı sadece neler olduğunu sormakla sınırlamayın aynı zamanda görüştüğünüz kişiye kendisi hakkında sorular sorun, nasıl olduğunu, nasıl başa çıktığını sorun, trajedi deneyiminin onları nasıl etkilediğini sorgulayın ve bu trajediyi nasıl yaşadıklarını sorun.
- Uygun Bir Görüşme Ortamı Arayın.
İdeal olarak görüşmeler, baş başa ve kesintisiz konuşabileceğiniz, kimsenin sesini yükseltmesine gerek kalmadan dinleyebileceğiniz ve tehlikenin olmadığı bir yerde yapılmalıdır. Çocukların dinledikleri bir durumdan kaçının yetişkinler alıştıklarını söyleseler de çocuklar duyduklarından etkilenebilir.
- Kayıt Almak Ya Da Not Tutmak Konusunda Net Karar Verin.
Kayıt almanızdan rahatsız olup olmadığını sorun. Bir not defteri kullanıyorsanız, yazarken görüştüğünüz kişinin gözlerine bakmaya çalışın çünkü görsel temas önemli. Kayıt yapıyorsanız, iyi hazırlanın ve teknik sorunlar nedeniyle kesintiye uğramayacağınızdan emin olun. Ayrıca yedek almayı da unutmayın. Daha önce konuşmamış bir tanığın veya hayatta kalanın ilk ifadesi gibi bir tanıklık önemliyse, kayıt gereklidir, tanıklık adli delil olabilir veya bir hakikat komisyonu tarafından bir davayı araştırmak için kullanılabilir.
- Görüşülen Kişiyi Hazırlayın.
Görüşmeye başlamadan önce değinilecek konular hakkında genel anlamda konuşun. Araştırmanızın amacını ve neyi başarmayı umduğunuzu açıklamanız önemlidir. Bu, görüşülen kişinin duygusal olarak hazırlanmasını sağlar, böylece sorular tarafından saldırıya uğradığını hissetmez, işinizle ilgili farklı beklentileri olmaz ve sizinle konuşup konuşamayacaklarına veya bunu isteyip istemeyeceklerine karar verme konusunda adil bir şansa sahip olurlar.
- Verimlilik Kontrolü.
Görüşülen kişi kendini baskı altında hissetmemelidir. Görüşmeye başlamadan önce onlara kontrolün kendilerinde olduğunu söylemek önemlidir. Yalnızca yanıtlamak istedikleri soruları yanıtlamaları gerektiğini onlara bildirin. Kendilerini bunalmış hissederlerse ara verebileceklerini veya görüşmeyi sonlandırabileceklerini veya potansiyel olarak riskli bilgileri ifşa etmemenizi talep edebilirler, bu onların yasal hakkıdır. Travmatik olaylar genellikle hafızayı etkileyebilir. Ayrıntıları netleştirmek için görüşme sırasında kendinize zaman tanıyın.
- Sorularınızı Düşünün.
Korkunç bir olayın kurbanıyla görüşmek, empati kurmayı ve kendinizi kurbanın yerine koymayı gerektirir. Kendinize sorun: O, size yakın birinin aile üyesi olsaydı, soruları aynı şekilde sorar mıydınız? Ayrıca açık cevaplara davet eden sorular sormak önemlidir. Bu, kurbanın kendi sözlerini seçmesine izin verir.
- Göz Teması Kurun ve Dikkatli Bir Dinleyici Olun.
Göz temasını sürdürün ve hikayesini anlatan kişiyle bağlantı kurmak için cep telefonunuzdan gelen titreşimler veya dahili dikkat dağıtıcı şeyler gibi harici seslerden rahatsız olmayacağından emin olun. Muhabirler olarak dikkatimizin aynı anda dört şey üzerinde olması gerekir. Görüşülen kişinin bize ne söylediği, yeniden anlatırken onlara ne olduğu, etrafımızda olup bitenler ve görüşmenin nereye gittiğine odaklanın.
- Bireyi Kriminalize Edecek Sorulardan Kaçının.
Bir kurban genellikle suçluluk duygusundan muzdariptir. Yalnızlar, korkuyorlar ve bazen çok az insan onlara inanıyor. Onların hakikati, genellikle sesini yükselten ve suistimali kınayan herkesin itibarını sarsmak için kurulmuş bir sisteme karşı dururlar. Sorularınıza dikkat edin ve kurbanı kriminalize etmekten kaçındığınızdan emin olun. Örneğin “Karanlık bir yerde tek başına yürümekten korkmadın mı?” Mahalledeki sokak lambalarının geceleri sık sık yanmadığını veya mahallenin tehlikeli olup olmadığını sorun. Suçun ağırlığı mağdura yüklenemez.
- Özellikle Travmatik Bir Anı Yeniden Yaşamanın Gerekçeli Yanını Düşünün
Bazı soruşturmalar, tecavüz veya cinsel saldırı ya da polis işkencesi gibi aşırı travmanın söz konusu olduğu durumlar hakkında özel ayrıntılar gerektirir. Bu tür bir görüşme, mağdur kabul ettiğinde ve yaptığımız iş bağlamında anlamlı olduğunda yapılmalıdır. Sorular bir tür işkence olarak algılanabilir, bu nedenle hassas bir şekilde ortaya konmalı ve ara vermek için zaman tanınmalıdır. Soruşturmanın tüm bu ayrıntılara ihtiyacı yoksa, mağdur tarafından daha önce verilmiş bir ifadeyi edinmek ve çalışmanızda alıntılamak daha iyidir.
- Travmayı Anlamak İçin Farklı Yaklaşımlar Geliştirin.
Acıyı ifade etmenin tek yolu kelimeler değildir. Kurbanın duygularını, onlara acı dolu bir anı yeniden yaşatmadan anlamanıza yardımcı olacak yollar bulun. Yazdıkları bir şiiri, bir şarkıyı, bir çizimi, bir günlükten bir parçayı ya da henüz çok açık kalmış olabilecek bir yarayı rahatsız etmeden duygularını anlamanıza yardımcı olacak bir duayı paylaşmalarını isteyin. Kurbandan rüyalarını tarif etmesini istemek iyi bir stratejidir. Genellikle rüyalar anlatım açısından o kadar güçlüdür ki, onlara travmatik bir anı yeniden yaşatabilecek sorular sormanıza gerek yoktur.
- Kişi Sıkıntı Yaşarsa Veya Ağlarsa Sakince Tepki Verin.
Travmatik olaylar ve aile kayıplarıyla ilgili görüşmeler acı vericidir ve görüştüğünüz kişinin ağlamasının birçok nedeni olabilir. Bazen soruların sorulma şekli incelikten yoksundur, konunun kendisi güçlü duyguları kışkırtır veya bir olay hakkında konuşmak bastırılmış duyguların açığa çıkması anlamına gelir.
Görüştüğünüz kişiye, ifadesini destekleyecek, doğrulayacak ya da karşı görüş sunacak birini arayıp aramayacağınızı bildirmeniz önemlidir.
Görüştüğünüz kişi ağlarsa aşırı tepki vermeyin. Nezaketle, neye ihtiyaçları olduğunu sorun ve biraz su ikram edin. Bir mendil vermek her zaman iyi bir fikir değildir, bu da gazetecinin mağduru duygularını dizginlemeye ve röportaja devam etmeye çağırdığı şeklinde yorumlanabilir. Sarılmak istilacı olabilir ve özellikle işkence veya cinsel şiddet mağdurlarıyla konuşurken tavsiye edilmez.
- Mülakatınızı Bitirirken Dirençli Olmaya Çalışın.
“Olanlarla nasıl başa çıktın?” ve “Hayatınıza devam etmek için ne yapabildiniz?” acı verici konularla ilgili bir röportajı bitirmek için kullanabileceğiniz bazı sorular. Neyin mümkün olduğu, bireylerin gücü ve kolektif mücadelenin önemi hakkında konuşabilecekleri bir alan açmak önemlidir. Muhabirlere değerli bilgiler vermenin yanı sıra röportajı felç edici bir üzüntü veya travma notuyla bitirmek yerine, neyin başarıldığı hakkında konuşarak bitirmenizi sağlar.
Gazeteciler bir röportajı sonlandırırken, mağdura deneyimlerini paylaştığımız ve onlara acı veren bir şey hakkında konuştuğumuz için bize duydukları güven için teşekkür etmelidir. İletişim bilgilerini paylaşın ancak yerine getiremeyeceğiniz sözler vermekten veya bu görüşmenin adalet arayışındaki etkisi hakkında beklentiler oluşturmaktan kaçının.
- Tüm Olası Sonuçları Analiz Edin.
Genelleşmiş şiddet ve cezasızlık gibi belirli bağlamlarda, her gazetecinin haberi yayınlarken görüşülen kişiler için olası sonuçları düşünme görevi vardır. Konuşarak herhangi bir risk alıp almadıklarını, bu riskleri üstlenip üstlenemeyeceklerini ve bunları nasıl azaltabileceklerini onlarla birlikte analiz edin. Yayımlamadan önce, bilgileri tekrar okumak için biraz zaman ayırmalı ve belki editörünüz ile birlikte hangi kısımların insanlar için sonuçları olabileceğini (örneğin, failin kimliğini ifşa etmek) değerlendirmeli ve kaynakları korumak için bir strateji düşünmelisiniz. Bazen bu, belirli ayrıntıları atlamayı, başka bir zamanı beklemeyi veya bilgiyi yayınlamak için başka bir yol aramayı kapsayabilir.
- Bilgileri Doğrulayın.
Travmatik olaylar genellikle hafızayı etkileyebilir. Korku, ne olduğunu anlama ihtiyacı, zamanın geçmesi, unutmak isteme, olayla ilgili yeni ifşaatlar ya da sadece başka tanıklıkları dinlemek hafızayı değiştirebilir. Bu tür mülakatlar, ayrıntıları doğru bir şekilde aktarmak ve yayınlanacak hikayenizi destekleyecek türde ifadeler almak için büyük bir özen gerektirir. Röportaj sırasında ayrıntıları netleştirmek için kendinize zaman tanıyın.
Eğer bu bir araştırma haberi ise, sağlam bir araştırma yapmanız, olası tanıkları aramanız, topladığınız ifadeleri desteklemeye yardımcı olabilecek kanıtları bulmanız ve çelişkili bilgilerle karşılaştığınızda ayrıntıları atlamadığınızdan emin olmanız önemlidir.
Bir mağdur ya da kurtulanla mülakat yaparken, ifadelerini desteklemek, doğrulamak ya da karşı görüş sunmak için mülakat için arayıp aramayacağınızı onlara bildirmeniz önemlidir. Suçu işlemekle suçlanan kişiyle röportaj yapıyorsanız ya da yetkililerin görüşlerine yer vermek istiyorsanız, son sözü onlar söylememelidir. Çalışmanızın, size ifade veren bir kişiyi yeniden mağdur etmesine izin vermeyin. Mağdur, yayınlamadan önce kendisine yöneltilen karşı suçlamalara cevap verme şansına sahip olmalıdır.
Gazeteciliğin kurallarından biri de bilgilerinizi doğrulamaktır. Bu konular üzerinde çalışırken kural, mağdurları yeniden mağdur etmemektir.
Başvurulacak Kaynaklar:
Trajediler ve Gazeteciler: Daha Etkili Gazetecilik için Kılavuz
Son Dakika Haberleri: Mağdurlar ve Hayatta Kalanlarla Görüşmek
“Investigating Human Rights from a Psychosocial Perspective,” Carlos M. Beristáin tarafından hazırlanan el kitabı
Javier Darío Restrepo’dan “Doktorun Etik Ofisi“
Ek Okuma
GIJN Rehberi-Kayıp Kişileri ve Organize Suçları Araştırmak.
Kayıpların İzini Sürmek: Ön Saflardaki Araştırmacı Muhabirlerden En İyi İpuçları
Latin Amerika’da Zorla Kaybetmeler Nasıl Araştırılır?
Marcela Turati serbest araştırmacı gazeteci ve Meksika merkezli araştırmacı gazetecilik sivil toplum kuruluşu Quinto Elemento Lab‘ın ve Where Do the Disappeared Go? web sitesinin kurucu ortağıdır. Turati, kayıp insanlar, zorla kaybetmeler, göçmen katliamları ve toplu mezarlar üzerine yaptığı araştırmalarla tanınır.