Illustration: Marcelle Louw/ GIJN
Dünyanın dört bir yanında seçimler, dezenformasyon kampanyaları, dış müdahaleler, seçmenlerin bastırılması, yükselen otoriterlik, kampanya yolsuzlukları, azınlıkların haklarından mahrum bırakılması, şiddet ve sindirme gibi giderek yaygınlaşan tehditlerle karşı karşıya.
Bu arada, ‘seçilmiş otokratlar’ diğer otoriterlerle kurdukları yozlaşmış ittifaklar yoluyla güçlerini pekiştirirken, sosyal medya algoritmaları tarafından gerçekler yerine yanlış bilgilere öncelik verilirken ve tarihsel olarak demokratik hükümetler COVID-19 ve yabancı düşmanlığı korkularını sivil özgürlükleri ve basını bastırmak için bahane olarak kullanırken, dünya çapında demokrasinin durumu bu yüzyılın en düşük noktasında. Ve Şubat ayında, önemli bir Doğu Avrupa demokrasisi olan Ukrayna, otokratik bir rejim olan Rusya tarafından saldırıya uğradı ve işgal edildi.
Geleneksel siyasi yayıncılık ve fazlasıyla kullanılan at yarışı yaklaşımı, seçim tehditlerini ortaya çıkarmak ve ölçmek ya da bunların arkasındaki kötü aktörleri takip etmek için yetersizdir. Bunun yerine, bağımsız medya ve gözlemci gazeteciler, giderek daha da istikrarsızlaşan seçimlerin derinine inmeli ve aynı zamanda bilgilerini, kendilerini ve ifade özgürlüğünün kendisini anti-demokratik çıkarların çok yönlü saldırılarından korumaları gerekiyor. Bunu yapmak için cesarete, planlamaya, iş birliğine dayalı destek, insan kaynaklarına ve bu tehditlerle başa çıkmak için yeni, yenilikçi araçlara ihtiyaçları var.
2022’deki önemli ulusal seçimler arasında Macaristan, Fransa, Sırbistan, Kolombiya, Filipinler, Hindistan, Kenya, Brezilya ve Amerika Birleşik Devletleri’ndeki seçimler yapıldı.
Fotoğraf: Wikipedia (Creative Commons)
1970’ler ve 80’lerde pek çok akademisyenin “üçüncü demokratikleşme dalgası” olarak adlandırdığı sürecin ardından, araştırmacılar şimdi de otoriter liderlerin demokratik kurumları aşındırmak, baskıcı yasalar çıkarmak, şiddet ve gözdağını dışarıdan temin etmek ve bilgi ortamını kontrol etmek ya da kirletmek için birbirlerinden taktikler öğrendikleri “üçüncü otokratikleşme dalgası” konusunda uyarıda bulunuyorlar. Aynı otoriterler muhalefet için adil olmayan oyun alanları da yaratabilirler. Örneğin Macaristan Başbakanı Viktor Orbán partisi Fidesz 2010 yılında parlamentoda büyük çoğunluğu kazandı, ülkesinin anayasasını radikal bir şekilde yeniden yazarak kendisine ve partisine gelecekteki seçimlere kendi lehlerine hile karıştırmak için kolay bir yol sağladı. Ancak araştırmalar, otoriterlerin Polonya’da olduğu gibi dar kapsamlı seçim zaferleri elde ettiği ülkelerde bile demokratik kurumların benzer sertlikte sonuçlar doğuracak şekilde adım adım aşındırılabildiğini gösteriyor. Yani araştırmacı gazeteciler onları suçüstü yakalayabilir.
Economist Intelligence Unit 2020 yılında dünyada demokrasi olduğu iddia edilen 167 ülkeden 116’sının demokratik sağlığının gerilediğini tespit etmiş ve sadece bir ülkenin yani Tayvan’ın olumlu yönde büyük adımlar attığı sonucuna varmış. Araştırmacılar tarafından tespit edilen tek olumlu, yaygın seçim eğilimi bile son iki yılda birçok ülkede seçmen katılımının önemli ölçüde artmasıyla bazı ürpertici sonuçlar doğurdu. Uluslararası Demokrasi ve Seçim Yardımı Enstitüsü (International IDEA) adlı STK’nın da gözlemlediği gibi aynı ülkeler aynı zamanda en zehirli siyasi kutuplaşmanın yaşandığı ülkeler.
Bu Seri Rehberde Neler Yer Alıyor?
Seçim kuralları ve koşulları her ülkede kendine özgü olsa da, bu GIJN rehberi, gözlemci muhabirlerin hemen her seçimi araştırmasına yardımcı olmak için bulduğunuz birincil yerel kaynakların ötesinde geniş bir araç, teknik ve kaynak yelpazesi sunmak üzere tasarlandı. Örneğin, korku tacirliği yapan kampanya sitelerinin arkasındaki kişileri tespit etmek ve bağlantı kurmak için şaşırtıcı derecede basit çevrim içi teknikler var ve artık şiddet içeren seçim olaylarından tüm sosyal medya paylaşımlarını yakalayabilen, Facebook’ta siyasi reklamları arayabilen, polisin sesli konuşmalarını takip edebilen; aşırılık yanlısı ve anti-demokratik sosyal medya kanallarını araştırabilen, yasadışı kampanya finansmanını takip edebilen ve veri dağlarını otomatik olarak filtreleyebilen açık kaynaklı araçlar mevcut.
GIJN’in beş bölümden oluşan seçim haberciliği rehberinin tamamı bu giriş ve aşağıdaki bölümleri de içerecek şekilde planlandı.
I-Bölüm: Seçim Verisi Kazıma Araçları (Yeni)
Dünyanın önde gelen gazetecilerine ve seçim uzmanlarına 2022 ve sonrasındaki seçimleri araştıran muhabirler için en iyi yeni araç ve teknikleri sorduk. Bu bölümde, öne çıkan aracımızı derinlemesine inceleyeceğiz çevrim içi seçim konuşmalarını ve dezenformasyonu izlemek için kendi grafikleriyle birlikte harika, ücretsiz, İsviçre çakısı benzeri bir araştırma setiniz olacak. Ayrıca, seçimle ilgili web sitelerinin arkasındaki kişileri tespit etmek için “Control-F” anahtar kelime arama komutlarından daha ileri dijital beceriler gerektirmeyen oldukça basit bir başka araca da yer vereceğiz.
II.Bölüm: Seçimlere Hazırlanmak
Bu bölümde seçimlerin kurallarını anlamak ve ipucu ve kaynak bulurken kendinizi, kaynaklarınızı ve verilerinizi nasıl güvende tutacağınıza ilişkin araç ve kaynakları listeleyeceğiz. Ayrıca, giderek daha popüler hale gelen “seçilmiş otokratların oyun kitabı” da dahil olmak üzere araştırılacak seçim trendlerini de listeleyeceğiz.
III.Bölüm: Adayları Araştırmak
Muhabirlerin ulusal makamlara aday olan politikacılar hakkında hiçbir şey bilmediklerini varsaymaları önemlidir. Burada adayların çevrim içi geçmişlerini, gizli varlıklarını ve onları gerçekten tanıyan kişilerin bağlantılarını ortaya çıkarmaya yönelik araçları paylaşıyoruz. Ayrıca adayların geçmişlerine ilişkin durum tespiti yapmak için bir metodoloji paylaşacağız ve Brezilya’dan çarpıcı bir vaka çalışması kullanacağız.
IV.Bölüm: Siyasi Mesajlaşma ve Dezenformasyonun Araştırılması
Etkili seçim konuşmaları gerçekte nerede gerçekleşiyor? Siyasi reklam bağışçıları ve dezenformatörler kimlerdir ve nasıl tespit edilebilirler? Bu bölümde, vatandaşların önemli politika konularından tuhaf komplolara ve seçimleri şiddetle bozmaya yönelik komplolara kadar her şeyi tartıştığı Telegram ve Twitter gibi platformları araştırmak için adım adım yöntemler paylaşacağız.
Genel Seçimlerde Dikkate Alınması Gereken Veri Kazıma Stratejileri
1. İnsanlar (Vatandaşlar) Aracılığıyla Yerel İpuçları ve Veritabanları Bulun.
Seçimleri araştıran uzmanlar ve GIJN üyesi haber merkezleri, etkili veri tabanları ve araçlar çok önemli olsa da, en önemli araştırmalarının insan kaynaklarıyla başladığını söylüyor. Bunlar arasında ihbarcılar, kolluk kuvvetleri ve sivil toplum uzmanları, seçim yöneticileri, alt düzey kampanya çalışanları ve daha da önemlisi demokrasiyi önemseyen sıradan vatandaşlar yer alıyor.
ABD hükümeti tarafından finanse edilen Ulusal Demokratik Enstitü‘nün seçim programları direktörü Pat Merloe, dünya çapında partizan olmayan yüzlerce seçim izleme grubundan gazetecilere zengin bilgiler sunulduğunu söylüyor. NDI’ın ülke bazındaki veritabanında 89 ülkede 251 incelenmiş kuruluş yer alıyor. Merloe, güvenilir grupların bağımsız medya için yeterince kullanılmayan bir kaynak olduğunu ve en önemlisi de muhabirleri, kampanyaların ve destekçilerin yasalara uygunluğunu değerlendirmek için ihtiyaç duyacakları güncel yerel seçim kurallarına ve veri setlerine yönlendirebileceklerini söylüyor. Merloe örnek olarak, Zambiya’nın 2021 başkanlık ara seçimine 1.108 gözlemci gönderen Zambiya Hristiyan Kiliseleri İzleme Grubu (CCMG) ile Gürcistan’daki Genç Avukatlar İttifakı ve ISFED‘i (Uluslararası Adil Seçimler Derneği) gösterdi.
Merloe, “Bazıları seçim şiddetine, bazıları dezenformasyona bakıyor olabilir, hepsi seçmen listelerinin bütünlüğü, oy verme merkezlerinin yerleri, seçim günü dikkat edilmesi gereken 10 şey gibi sorulara bakıyor olabilir, ulaşacağım kişiler bunlar” diyor.
2. Ülkeniz Gerçek Bir Demokrasiymiş Gibi Haber Yapın (Öyle Olmasa Bile)
Halihazırda otoriter bir yönetimin hüküm sürdüğü ülkelerdeki seçimleri haberleştirmek için önemli bir genel strateji, mümkün olan her durumda, ülke işleyen bir demokrasiymiş gibi haber yapmaktır. Başka bir deyişle, muhtemelen tutuklamalar, işten çıkarmalar ya da kayıtlı oy değişiklikleri ile sonuçlanmayacak kampanya yolsuzluklarıyla ilgili hikayelerin bile peşinden gidin, çünkü Mısır Mada Masr sitesinin baş editörü Lina Attalah‘ın da belirttiği gibi, bu yaklaşım otosansürü önlemeye yardımcı olur ve seçmenlerin kamu etiği beklentileri için çıtayı yüksek tutar.
3. Seçimlerdeki Kirli Oyunların Kanıtlarını Kitle Kaynaktan Toplayın
Ülkenizdeki seçim sohbetlerine WhatsApp gibi herkese açık olmayan mesajlaşma platformları hakimse özellikle Güney Afrika veya Latin Amerika’da uzmanlar haber merkezlerinin Google Voice uygulaması aracılığıyla bir WhatsApp ihbar hattı numarası yayınlamasını öneriyor. Ardından bu kaynağı kullanarak izleyicilerin karşılaştıkları yanlış seçim iddialarını, seçmen kaydı hilelerini veya aşırılık yanlısı gözdağlarını size bildirmelerini sağlayın. Dahası uzmanlar rakip haber merkezlerinin iş birliği yapmasını ve aynı ihbar hattı numarasını kullanmasını, anti-demokratik suiistimalleri ortaya çıkarmak için birlikte çalışmayı ve ardından kaynağına kadar takip etmeyi öneriyor.
Bu teknik aynı zamanda yerleşik demokrasiler için özellikle de dezenformasyon amaçlı robocall’ları araştırmak için önemli. Seçmenleri daha fazla vergi ödemekle tehdit eden ya da azınlıklara seçim gününden bir gün sonra oy kullanmalarını tavsiye eden aramaların sorumlularının izini sürmek, şaşırtıcı bir şekilde, muhabirlerin karşılaştığı en zorlu teknik sorunlardan biri olarak ortaya çıkıyor. Ancak uzmanlar, bu aramalarda kitle kaynaklı veri toplamanın bir noktadan başlamak için en iyi yer olduğu konusunda hemfikir.
4. Basit Boolean Google Aramalarını Deneyin ve Tekrarlayın.
Gelişmiş Boolean arama hileleri ve “Google dorks”, çevrim içi aramaları ihtiyacınız olan verileri daraltmada güçlü bir yöntem. Ancak, GIJN’in bu kılavuz için uzmanlarla yaptığı görüşmelerden çıkan çarpıcı bir sonuç, dijital aramalarının ne kadar basit, hızlı ve deneme yanılma yöntemiyle yapılma eğiliminde olduğu. Aslında, gelişmiş açık kaynak bilgi toplama becerilerine nadiren ihtiyaç duyuluyor. Örneğin, araştırmacı gazeteci ve New York Üniversitesi’nin Demokrasi için Siber Güvenlik projesinin danışmanı Nancy Watzman‘ın seçmen sindirme planları için Google aramaları yapmasını izledik ve çoğu zaman, hepimizin kullandığı aynı Google arama çubuğunda AND ve OR temel terimleriyle birlikte dönüşümlü, dikkatlice düşünülmüş anahtar kelimeleri kullanıyordu.
İşte Watzman’ın dijital muhabir defterinden basit Google aramalarına bir örnek. 2021’de ABD Kongre Binası’nda 6 Ocak’ta yaşanan ayaklanmanın ardından, 20 Ocak’ta Başkan Joe Biden’ın yemin törenine yönelik şiddet tehditlerini kontrol etmek için bir dizi eşleştirilmiş terim kullandı: “patriot” AND (“march” OR “rally” OR “january 20” OR “jan 20” OR “fraudulent election” OR “ashli babbit” OR “storm” OR “capital” OR “capitol”) “inauguration” AND (“march” OR “rally” OR “storm” OR “fraud”).
Watzman, Google’ın seçim araştırması için son derece güçlü olduğunu söylüyor. Eğer arama motorunun ve araştırdığımız insanların düşünme biçimini göz önünde bulundurur ve denemeye devam edersek daha önemli olacaktır.
5. Seçmen Beklentilerini Yönetmek.
Araştırmacı gazetecilerin rolü sadece seçimlerde hesap verebilirlik ve suistimalleri değil, aynı zamanda bildirilen gerçeklerin doğruluğunu ve seçimlerin meşruiyetini vurgulayan etkili kamu hizmeti gazeteciliğini de kapsamakta. Bu, Flourish gibi mükemmel açık kaynak araçlarıyla, sahte sahtekarlık iddialarına karşı koymak, haber odası iş birliğini teşvik etmek ve seçim sayımlarındaki normal gecikmeler ve tipik hatalar için seçmen beklentilerini belirlemek için görselleştirme yapamayı da gerektirir. Uzmanlar ayrıca siyasi olarak kutuplaşmış ülkelerde medyaya güveni artırmak için net “Neden yaptık” hikayesi açıklamalarını da öneriyorlar. Trusting News direktör yardımcısı Lynn Walsh, muhabirlerin seçim araştırması odaklı haberlerinin “Bunu neden/nasıl haberleştirdik” kutularını belirgin bir şekilde yerleştirmelerini ve muhabir tarafından samimi, birinci şahıs video klip açıklamalarını da dikkate almalarını öneriyor.
RISE Moldova Vaka Çalışması: Seçim Kepçeleri için Bir Metodoloji
Güvenilir küresel ve yerel veri tabanları yeni soruları tetiklemek, bağlantıları bulmak ve gerçekleri kontrol etmek için mükemmel kaynaklar. Bu rehberin ilerleyen bölümlerinde birkaç faydalı veri setini paylaşacağız.
Bununla birlikte, GIJN üyesi ve Organize Suç ve Yolsuzluk Raporlama Projesi’nin (OCCRP) Doğu Avrupa iştiraki olan araştırma kuruluşu RISE Moldova’nın Rusça editörü Vladimir Thorik, seçim suistimalleriyle ilgili çoğu büyük haberin insan kaynakları veya sızıntılarla başladığını ve veri tabanı madenciliği, sosyal medya aramaları ve açık kaynak araçlarının bir kombinasyonu ile sona erdiğini vurguluyor.
Thorik ve ekibinin 2020’deki “Kremlinovici” araştırması tam da böyle bir yol izledi. RISE Moldova’nın daha önceki derinlemesine seçim raporlarına saygı duyan anonim bir kaynaktan gelen bir sızıntıyla başladığını söylüyor. Bu ilk sızıntıyı, gelişmiş kaynaklarla yapılan görüşmeler izledi ve Chernov Arşivleri olarak bilinen bir veri tabanı ve Rusya Dosya Merkezi ile ortak habercilikle doğrulandı.
Fotoğraf: Ekran görüntüsü (RISE Moldova)
Bu kapsamlı süreç sayesinde RISE Moldova, Moldova’nın o dönemki cumhurbaşkanının yeniden seçim kampanyası ile Rus istihbarat servisleri arasındaki yakın bağlantıları ve koordinasyonu ortaya çıkardı. Buna ek olarak, seçim yasalarının ihlal edildiğini belgeledi, cumhurbaşkanının ailesi ile Rus şirketleri arasında çeşitli iş bağlantıları buldu ve cumhurbaşkanlığı ile iktidar partisi genel merkezlerine Kremlin’den gönderilen “seçim teknolojisi danışmanları” olarak sekiz gizemli ziyaretçiyi tespit etti. RISE Moldova, bazı yerel konuşmaların ve kampanya sloganlarının gizli bir Rus birim tarafından nasıl hazırlandığını bile gösterdi.
Thorik’in yazı dizisi seçimlerde atlatma haberler yapmak isteyenler için faydalı bir vaka çalışması.
Bazı İpuçları:
- Kampanyalar, sivil toplum örgütleri ve kolluk kuvvetleri çevresinde insan kaynakları geliştirin.
- Sosyal medyayı ve OpenCorporates ve Aleph gibi veri tabanlarını kullanarak adayların mali ve siyasi bağlantılarını araştırın. RISE Moldova, Rus kaynaklarından sızdırılan Chernov Archives veri tabanını kullandı.
- Kaynaklarınız tarafından işaretlenen seçim tehditlerini bu durumda Rusya’nın müdahalesi gibi belirleyin ve anti-demokratik saldırı işaretlerini aktif olarak araştırın.
- Düzenli politika haberciliği yaparak ihbarcılardan sızıntıları çekin ve belgeler için Protonmail ve iletişim için Signal gibi şifreli kanallar kullanarak ihbarcılara daha fazla güven sunun.
- Araştırdığınız eylemin tetiklediği siyasi konuşmaları, yanlış bilgileri ve potansiyel etkileri öğrenmek için sosyal medya arama araçlarını kullanın.
- Ortaya çıkardığınız sorunlu etkileyiciler hakkında daha iyi kaynaklara veya daha derin içgörülere sahip haber merkezleri ve kar amacı gütmeyen kuruluşlarla iş birliği yapın. RISE Moldova, yabancı seçimleri etkilemekten sorumlu Kremlin departmanını araştırmak için Rus Dosya Merkezi ile iş birliği yaptı.
- Seçim kuralları konusunda kendinizi eğitin Moldova yasaları ve Merkez Seçim Komisyonu, bu durumda ve olası kural ihlallerini kontrol edin.
- Yüz yüze görüşmeler yapmak için sokaklara çıkın ve mitinglerde ve halka açık etkinliklerde kampanyalara yakın olası iç kaynakları not edin – şoförler, aşçılar ve kampanya fotoğrafçıları dahil. Daha sonra analiz etmek üzere kampanya personeliyle etkileşime giren tanıdık olmayan yüzlerin fotoğraflarını çekin.
- Başrol oyuncularını belirlemek ve takip etmek için açık kaynak araçları kullanın. Thorik’in ekibi, kaynaklarının tanımadığı dışarıdan gelen “seçim danışmanlarını” tespit etmek için PimEyes ve Findclone gibi araçları kullandı.
- Bu suiistimalin seçimi nasıl değiştirmiş olabileceğini ya da benzer taktiklerin diğer ülkelerdeki önceki seçimleri nasıl çarpıttığını göstermek için uzmanlara ve veri analizine başvurun.
Thorik, “Bir seçimde büyük bir ifşaat için, herhangi bir veri tabanında bulamayacağınız birincil bilgilere ihtiyacınız vardır, bu da iyi yerleştirilmiş insan kaynakları veya bir sızıntı anlamına gelir” diye açıklıyor. “Ancak gerçekleri kontrol etmek ve daha fazla araştırma yapmak için bu veritabanlarına ve bireyleri sıfırlamak için araçlara ihtiyacınız var.” Örneğin, Thorik’in aldığı ilk ihbar, Moldova’nın o zamanki cumhurbaşkanının stratejik iletişim için kullandığı “Kremlinovici” kullanıcı adını ortaya çıkardı ve bu da RISE Moldova ekibinin hedefli çevrim içi aramalarına rehberlik etti.
Peki ama sızdırılan materyaller muhabirlerin eline nasıl geçmeli? Thorik, “Sızıntıların kişisel olarak aktarılması iyidir çünkü dijital bir izi ortadan kaldırır” diyor. “Ancak sızıntıları şahsen değil, bir aracı vasıtasıyla almanızı tavsiye ederim, zira doğrudan temas kaynağı tehlikeye atabilir.”
Thorik’in araştırması, Rusya yanlısı bir aday adına endişe verici yabancı müdahalesini ortaya çıkarmanın yanı sıra, dışarıdan danışmanların Merkez Seçim Komisyonu’na kayıt yaptırmaması nedeniyle Moldova yasalarının ihlal edildiğini de kanıtladı. Thorik ayrıca, Rusya’nın tavsiyelerinin ardından görevdeki adayın kampanya taktiklerinin nasıl büyük ölçüde değiştiğini de gösterdi.
Ek Kaynaklar
Demokrasiye Yönelik Risklere Odaklanın: ABD Seçimlerinin Kapsamı için Yurtdışından Dersler
ABD Seçimleri için Temel Kaynaklar: Ön Saflardaki Gazeteciler için Bir Saha Rehberi
Açık Kaynak Uzmanları ABD Kongre Binası İsyancılarını Nasıl Tespit Etti?
Rowan Philp GIJN için çalışan bir muhabirdir. Daha önce Güney Afrika’nın Sunday Times gazetesinin baş muhabiriydi. Dış muhabir olarak dünya çapında iki düzineden fazla ülkede haber, siyaset, yolsuzluk ve çatışma haberleri yapmıştır.