Brezilyalı muhabir Rafael Soares’in odaklandığı Rio de Janeiro’nun yoksul topluluklarında polisin şiddetli suistimali ve gücü kötüye kullanması üzerine. Görsel: Shutterstock
Brezilyalı muhabir Rafael Soares, memleketi Rio de Janeiro’yu “cennet ve cehennemin birbirine karıştığı” yer olarak görüyor. Sevdiği bir şehir yani dünyanın en iyi yeri ama aynı zamanda şiddet, isuç ve güvensizliğin engellediği bir metropol.
Geçen yıl Rio eyaletinde 1.300 kişi kolluk kuvvetlerinin ellerinde öldü diyor. Polis vahşetine karşı geniş çaplı protestolar görmüş bir ülke olan ABD’nin tamamındaki polis bağlantılı ölümlerden daha fazla bu sayı. Soares, “Savaşta değiliz ama polis, topluma güvenlik sağladıklarını söylüyor” diyor.
Rafael Soares. Fotoğraf: İzin alınarak kullanılmıştır.
Soares, Globo’nun tabloid gazetesi Extra’da ilk işe başladığında polis şiddeti için görevlendirilmişti. Bağlı olduğu suç masası önemliydi ve yetenekli araştırmacı gazetecilerden oluşan bir ekipten işi öğrendi. Haberleri için açık veri araştırmaya başladı ve verilerde boşluklar olduğunu fark edince kendi veritabanını oluşturmaya başladı ve farklı kaynaklardan gelen bilgileri takip etmeye başladı. Şimdi Globo’da imzasıyla haberini yapan bir araştırmacı gazeteci ve yaklaşık on yılını kolluk kuvvetleriyle bağlantılı karanlık, karmaşık şiddet dünyasını keşfederek geçirdi. Ele aldığı vakaların çoğunda, olaya karışan polisleirn ilk olarak kişilerin kendilerine ateş ettiğini söylemeleri olduğunu belirrtiyor. Bu iddianın bazen incelemeden kaçınmak için konuşlandırıldığını söylüyor. Soares tanık ararken polisin görevi kötüye kullanmış olabileceği olaylara dair kanıt bulmak için adli tıp raporlarını da araştırıyor.
Soares, “Bu tür şeyler, adını hiç duymadığınız yerlerde, kapsama alanının zayıf olduğu yoksul topluluklarda oluyor” diyor. “Brezilya’nın en büyük gazetelerinden biri için çalışıyorum. Muhtemelen bugün, Rio’da üç kişi polis tarafından öldürülecek. Vakalar yarın gazetede olmayacak, başka hiçbir yerde de çıkmayacak. Normalleştirildi. Ve diğer gazetelerde ve televizyonlarda gazeteciler suçu haber yaptıklarında, bu suçların işlendiği yerlere de gitmiyorlar.”
Soares’in Temmuz 2019’da Rio’da polis tarafından bir ay boyunca rekor düzeyde gerçekleşen ölümleri araştıran araştırmasıyla “How an Innocent Man Dies in Rio de Janeiro” veri gazeteciliği dalında 2020 Cláudio Weber Abramo ödüllerinde araştırma kategorisini kazandı.
Bu araştırma ciddi hatalar ortaya koyan 12 polisin “haydutlarla çatışma” vakasını tespit etti. Bu vakalarda Soares, “her şeyin güvenlik güçlerinin masum insanların ölümlerinden sorumlu olmamak için gerçeği gizlediğini gösterdiğini” kaydetti. Ayrıca Thomson Reuters Vakfı tarafından düzenlenen ve desteklenen Uluslararası Gazetecilik Kurt Schork Ödülleri’nde 2021 yerel muhabir ödülünü kazandı. Bu ödülün jüri üyeleri, onun “titiz araştırması, kaynak bulma ve gazeteciliğini ve nadiren söz hakkı verilen topluluklarla yakın ilişkiler kurma” odağını takdir ettiler.
Soares’e en sevdiği yöntemleri ve araçları sorduk. Üç genel kategoriye odaklandı: Büyük resim için veritabanları oluşturmak ve halka açık bilgileri araştırmak; polis adli tıp raporlarının incelenmesi; ve verileri geleneksel yöntemlerle birleştirmek.
Büyük Resim İçin Açık Kaynakları Araştırıp Veritabanı Oluşturmak
Kamu verilerinden cinayet ve suç istatistiklerine kadar önemli rakamların izini sürme becerisi Soares’in kariyerinde önemli bir yere sahip. “Devletin Rio’daki suçlarla ilgili yayınladığı verileri aylık olarak takip ediyorum. Bunlar, düzenli olarak paylaşılan açık suç göstergeleri ancak istediğim bilgiler her zaman orada olmayabiliyor” diyor Soares. “Brezilya’da suçla çalışırken ve bunu birlikte çalıştığım genç muhabirlere söylüyorum hükümet ihtiyacınız olan verilere sahip olmayabilir. Kendi verilerinizi oluşturmalısınız.”
Verilere erişilemediği durumlarda, Soares, Bilgi Edinme Başvurusu hizmetinden yararlanıyor. “FOIA, 2011’den beri Brezilya’da var ancak Brezilya devleti hala çok şeffaf değil. Şeffaflık, özellikle eyaletlerde ve belediyelerde kural değil” diyor. Son zamanlarda mikro suç verilerine erişmek için FOIA taleplerinden yararlandı. Yeri, tarihi, saati ve belirli bir olayla ilgilenmekten hangi polis karakolunun sorumlu olduğunu ortaya çıkardı ancak bu bile çoğu zaman yeterli değil diye açıklıyor Soares. “Kaynaklardan, sosyal medyadan ve mahkeme davalarından topladığım bilgilerle eksik verileri tamamlıyorum” diye ekliyor.
Giden Başkan Jair Bolsonaro’nun ateşli silah politikalarının organize suç gruplarına ve uyuşturucu gruplarına nasıl fayda sağladığına dair son araştırmasına atıfta bulunarak, “Silah hikayeleriyle yaptığım şey buydu” diyor. “Veri tabanını mahkeme davalarına dayanarak Ocak ayında başlattım. Mahkeme kararlarına ve 30 silahı ve tonlarca cephanesi olan avcıların ve atıcıların davalarına baktım. Bu silahların, bu kişilerin banka soymak için suç örgütleriyle nasıl iş birliği yapmaya başladıklarını göstermek için bu davalar üzerinde çalışmaya başladım.”
“Bazen veritabanını sıfırdan oluşturuyorum,” diye belirtiyor. “Örneğin güvenlik güçlerinden saptırılan mühimmatla işlenen suçlarla ilgili yaptığım bir haberde konuyla ilgili kamuya açık bir veri tabanı yoktu. Ben de kendi başıma başladım. Mahkemeden dosya toplamaya başladım ve ne zaman saptırılmış mühimmatlı bir dosya bulsam veri tabanına ekledim.”diyor.
Adli Tıp Raporlarının İncelenmesi
Bazen adli tıp raporlarında kapatılan davalar veya bir polis memurunun hesabının suç mahallinden elde edilen adli tıp kanıtlarıyla uyuşmadığı durumlar olabilir. Yani bu konu hakkındaki soruları gündeme getiren ipuçları olabilir.
Soares, “Genellikle kaynaklardan veya mahkeme işlemlerinden alınan uzman raporlarına erişimim var” diyor. “Polis şiddetini 10 yıldır haber yaptığım için kurşun yaralarını gösteren otopsi raporları konusunda deneyimim var ve bugün bu belgeleri okuyarak infaz izlerini tespit edebiliyorum. Örneğin “dövme kenarları”, namlunun bir işareti kurbanın derisine yakındı. Tabiİ ki bir ön incelemeden sonra yorumumun doğru olduğunu teyit etmek için uzmanlara danışırım.”
Rio’da kolluk kuvvetlerinin elinde 30 gün boyunca meydana gelen ölümlere atıfta bulunarak, “Polis cinayetleriyle ilgili hsber böyle yapıldı” diye ekliyor. Bu araştrma hakkında konuşma yürütmek için tanıkların izini sürdü. Bazı durumlarda, polisin müfettişlere anlattıklarının, olan şey olmadığını söylediler. O ayki her cinayetin öyküsünü anlatırken, o ay polis tarafından öldürülen 195 kişiden bir düzinesinin “infaz niteliği” taşıdığını bildirdi.
Bunun gibi araştırmalarda Soares, yarım kalmış işleri birleştirmek veya yeni potansiyel müşteriler aramak için elektronik tablolar oluşturmayı öğrendi. “Kariyerimin başlangıcında, Brezilyalı araştırma kuruluşu Abraji ile çalışıyordum ve Google E-Tablolar ile çalışmaya başladım” diye hatırlıyor. “O zamanlar Rio’da polis tarafından işlenen suçları takip eden hiç kimse bunu yapmıyordu. Bu bana yardımcı oldu, bunu birkaç yıl içinde geliştirdim.”
Polis cinayetleri araştırması boyunca bir yöntemler ilerledi. “Hiçbir şeyle başladım sonra tablomu, yani Google E-Tablomu oluşturdum. Buna şehir, mahalle, ölüm zamanı, kurbanın adı ve öldürme biçimi/ özellikler eklendi. Çoğu vakanın nerede olduğunu, suçun özelliklerini görmek için bu verilere çapraz referans verebilirim” diye açıklıyor. “Sonra Rio eyaletindeki polis karakollarına gittim. Pek çok farklı şehre gittim ve soruşturmaların ve yerel adli tıp raporlarının çoğuna erişebildim.” Bu ayrıntıları ayrıca Google E-Tablosuna da ekledim.
Verileri ve Geleneksel Haberciliği Birleştirmek
Soares, verilerin hayati eğilimler ve ipuçları verdiğini ancak araştırmacı gazetecilerin geleneksel haberciliğin önemini asla unutmaması gerektiğini söylüyor. “Gazeteciliğin bu kısmı esastır” diye vurguluyor. “İşleri kolaylaştıran ve temel çalışmaları destekleyebilen verilerle çalışmak önemli ancak olayın yerine gitmek esastır. Ben de bunu yapıyorum, tanıklık için yerlilere gidiyorum.”
Rio eyaletindeki küçük bir şehirde sekiz kişinin nasıl öldürüldüğünü araştırdığı 2017 Salgueiro katliamı durumu için şöyle diyor: “Oraya tanık aramaya gitmeseydim, hayatta kalmış olan o kişiyi asla bulamazdım. Hikayede bir değişime neden oldu. Kurbanlar ordu ve polis yani üç zırhlı araçla seyahat ederken bir gecekondu kompleksine girerken vuruldu ancak Soares’in bildirdiği gibi, “hiçbir ajan o şafak vakti tetiği çektiğini itiraf etmedi.”
Görsel: Soares
Önceden planlanmış ve içeride gerçekleşen daha uzun görüşmeler için Soares bir kayıt cihazı kullanmayı tercih ediyor ancak sokakta daha çevik olmak için genellikle görüşülen kişilerden alıntıları bir not defterine alıyor. “Bu tür durumlarda, hiçbir ayrıntıyı unutmamak için eve ya da ofise gider gitmez röportajı yazıya döküyorum.”
Polis suçlarını araştırmak ve mezarlıkları ziyaret etmekle geçirdiği yılların çok kötü olduğunu kabul ediyor. Ünvanı resmi olarak araştırmacı muhabir olarak değişene kada bir haberden daha fazlası olduğundan emin olduğunda, editörlerinden araştırmaları üzerinde çalışması için kendisine fazladan zaman vermeleri için yalvarması gerektiğini söylüyor. Rio’da olanlar hakkında haber yapmak onun kimliğinin bir parçası.
“Ben Rio’luyum, şehri seviyorum. Gazeteciliğe sadece yaşadığım şehri sevdiğim için başladım. Beni motive eden de bu” diyor açıklama yaparken. “Yaptığım şeyden hoşlanıyorum. Ve durmayı düşünmüyorum.”
Ek kaynaklar
Favori Araçlarım: Geo-Gazeteci Gustavo Faleiros
Serbest Gazeteci Théo Englebert ile Favori Araçlarım
Polisin Suistimalini Soruşturmak İçin 10 İpucu
Laura Dixon , Kolombiya’da dört yıl muhabirlik yaptıktan ve Paris ve Austin, Teksas’ta serbest çalıştıktan sonra GIJN’ye yardımcı editör olarak katıldı. Kolombiya’nın FARC gerillalarıyla çatışması ve Venezüella göç krizi üzerine çalışması The Times, The Washington Post ve The Atlantic’de yayınlandı. İngiltere’de yaşıyor.